Afdrukbare versie   |  

Laatst bijgewerkt op 20.06.2017

	Dioxines en PCB's
	Mycotoxines
	Zware metalen
	PAK’s (Polycyclische aromatische koolwaterstoffen)
	Mariene biotoxines en histamine
	Migratie uit contactmaterialen
	Radioactiviteit
	Andere contaminanten

Dioxines en PCB’s

PCB's en dioxines zijn stoffen die een kankerverwekkend effect kunnen hebben. Dioxines behoren tot de familie van de organochloorverbindingen en hebben dus dezelfde fysico-chemische eigenschappen. Naast de "echte" dioxines (polychloordibenzodioxines of PCDD's), omvat deze groep eveneens de furanen (polychloordibenzofuranen of PCDF's) en de dioxineachtige PCB's. Deze verbindingen zijn allemaal lipofiel (in vet oplosbaar), chemisch en fysisch zeer stabiel en bijna niet bioafbreekbaar. Hierdoor hopen ze zich op in het vet van dieren en bij de mens. Eventuele non-conformiteiten worden bijgevolg meestal vastgesteld in producten van dierlijke oorsprong.

Dioxines hebben geen technisch of ander doel. Ze zijn een ongewild en vaak onvermijdbaar bijproduct van een aantal thermische en industriële processen. Belangrijke bronnen door menselijke activiteit zijn o.a. metaalproductie en -verwerking, afvalverbranding en huishoudelijke haarden.

De polychloorbifenylen (PCB's) vinden hun oorsprong terug in menselijke activiteiten. Ze werden gedurende decennia gebruikt in verschillende industriële toepassingen, o.a. als koelvloeistof in elektrische transformatoren, in pigmenten, verven... Ze werden niet als individuele congeneer gebruikt, maar onder de vorm van complexe mengsels. Op dit ogenblik is het gebruik van PCB's in de EU verboden.

Preventie en reductie van humane blootstelling gebeurt o.m. door de bronnen aan te pakken, bijvoorbeeld door industriële processen onder controle te houden, door maatregelen te nemen die de emissie beperken of elimineren… Hoewel het gebruik van PCB's verboden is, kunnen ze nog teruggevonden worden in bijvoorbeeld oude elektrische installaties. Een gepaste afvalverwerking is in dat opzicht dus zeer belangrijk.

Het FAVV besteedt in het bijzonder aandacht aan het risico voor contaminatie van de voedselketen door dioxines en PCB's en neemt jaarlijks monsters in de levensmiddelensector en de diervoedersector. In België is het verplicht in de diervoedersector om analyses uit te voeren op dioxines en dioxineachtige PCB's voordat kritische grondstoffen op de markt worden gebracht en dit op kosten van de operator. Na herhaalde incidenten werd de Europese Commissie geïnspireerd door deze aanpak en verplicht ze sinds 2012 een monitoring van de kritische grondstoffen (oliën, vetten en hun afgeleide producten) en de samengestelde voeders die deze bevatten. 

Levensmiddelen kunnen gecontamineerd worden door de materialen of voorwerpen waarmee ze in contact komen. Controle gebeurt aan de hand van migratietesten, waarbij de materialen gedurende een zekere tijd met een levensmiddel of een vloeistof die dat levensmiddel kan vervangen, in contact gebracht worden. Daarnaast wordt ook nagegaan of de levensmiddelen zelf geen stoffen bevatten die afkomstig zijn van de materialen of voorwerpen waarmee ze in aanraking komen.

• Klein kruiskruid (Senecio vulgaris) en alle andere in België voorkomende kruiskruiden bevatten pyrrolizidine alkaloïden die giftig zijn voor de meeste zoogdieren. Het regelmatig eten van planten die pyrrolizidinealkaloïden bevatten, gaat gepaard met leverschade. Aangezien de bladeren van het klein kruiskruid erg lijken op die van rucola werd deze plant soms aangetroffen in rucola die zich in de handel bevond.
• In 2009 en 2010 rapporteerden de Europese lidstaten – en het FAVV – een toenemend aantal consumentenklachten over een bittere nasmaak na consumptie van niet-eetbare pijnboompitten. De oorzaak hiervan was het frauduleus bijmengen van niet-eetbare soorten met andere partijen ingevoerd vanuit China. In 2011 heeft de Europese Commissie in samenwerking met de Chinese autoriteiten en de Chinese Kamer van Koophandel een lijst opgesteld van geaccrediteerde Chinese exporteurs die enkel eetbare soorten exporteren naar de EU en er werd ook een certificatiesysteem ingesteld.

• Furaan, een vluchtige verbinding die gevormd wordt tijdens het verhitten van levensmiddelen en die accumuleert in gesloten recipiënten en als mogelijk carcinogeen voor de mens wordt beschouwd. Blootstelling gebeurt voornamelijk via koffie en voedingsmiddelen in glazen bokalen.
• Acrylamide, een neurotoxische en cancerogene stof die wordt gevormd tijdens de bereiding van bepaalde voornamelijk koolhydraatrijke levensmiddelen bij hoge temperaturen (>120°) en lage vochtigheidsgraad, zoals frituren, bereiden in de oven en braden, maar ook bij industriële verwerking. Door deze reactie krijgen voedingswaren een goudgele kleur. De voedingswaren die het meest leiden tot blootstelling van de consument aan acrylamiden zijn gefrituurde producten op basis van aardappelen, koffie, koekjes, geroosterd en vers brood.
• Ethylcarbamaat is een contaminant die vrijkomt bij de transformatie van steenvruchten tot alcohol. Het wordt dan ook vooral aangetroffen in "eau de vie" van steenvruchten (kersen, pruimen, mirabellen en abrikozen). De Europese streefwaarde is 1 mg/l.
• Vlamvertragers, omgevingscontaminanten afkomstig van de chemische industrie:
• hexabromocyclododecaan (HBCD) dat gebruikt wordt in extruderend en expanderend polystyreenschuim (gebruikt als thermische isolatie in de bouwnijverheid), en in textiel;
• polybroombifenylen en polybroomdifenyleters die gebruikt worden in vele toepassingen (plastics, textiel, elektronica…). Ze komen voor in het leefmilieu en kunnen bijgevolg de voedselketen contamineren.
• Perfluoralkylverbindingen, omgevingscontaminanten die in de voedselketen kunnen terecht komen. Ze worden gebruikt in textiel, producten voor behandeling van tapijten en leder, oppervlakteactieve stoffen, schuim voor brandbestrijding…
• Benzeen, een kankerverwekkende stof die vele toepassingen kent in de industrie (chemicaliën, detergenten, verven, plastics) en ook voorkomt in o.a. uitlaatgassen en sigarettenrook. Daardoor is benzeen in ons milieu aanwezig en kan het dus in de voedselketen terecht komen. Benzeen kan ook in voedingsmiddelen gevormd worden door de decarboxylatie van de zouten van benzoëzuur (benzoaten) in aanwezigheid van ascorbinezuur (vitamine C). Benzoëzuur wordt aan heel wat voedingsproducten toegevoegd als bewaarmiddel en ascorbinezuur kan als natuurlijke stof of als voedingsadditief aanwezig zijn. De inname van benzeen via voeding is zeer beperkt. De belangrijkste bron van inname is door blootstelling aan de lucht (bijvoorbeeld via inhalatie).
• 3-monochloorpropaan-1,2-diol (3-MCPD), een verontreiniging die wordt gevormd bij de zure hydrolyse van plantaardige eiwitten. 3-MCPD is potentieel cancerogeen als het gedurende een langere periode en in hoge doses wordt toegediend. 3-MCPD en zijn esters komen voor in een groot aantal levensmiddelen en ingrediënten, in het bijzonder in sojasaus, maar ook in brood, crackers, geroosterde koekjes, kaas, gemodificeerd zetmeel, plantaardige oliën... Bij de spijsvertering zouden de esters omgezet worden in vrij 3-MCPD. Er werden 140 analysen uitgevoerd op monsters van diverse voedingsproducten uit transformatie en distributie. In het kader van het protocol tussen het FAVV en het FAGG (Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten) worden door het FAGG jaarlijks monsters geanalyseerd van zuigelingenvoeding in de apotheek.
• Tributyletanen zijn biociden die giftig zijn voor verschillende organismen en die vroeger veel gebruikt werden in verven voor de bescherming van scheepsrompen (dit is nu niet meer toegelaten). Bij verschillende soorten verstoren ze het endocrien systeem. Blootstelling gebeurt voornamelijk via zeevruchten en meer bepaald weekdieren uit de zee.