Activiteitenverslag 2018 van het FAVV - Microbiologisch contaminanten

Microbiologisch contaminanten

Afdrukbare versie |

Laatst bijgewerkt op 23.08.2019

Indicator micro-organismen

Bemonsteringsmateriaal

Diervoeders

Levensmiddelen

Meststoffen, bodemverbeterende middelen, teeltsubstraten en zuiveringsslib

Water (niet gebruikt als drank)

Pathogene micro-organismen

Contactmaterialen

Diervoeders

Levensmiddelen

Meststoffen, bodemverbeterende middelen, teeltsubstraten en zuiveringsslib

Water (niet gebruikt als drank)

Antibioticaresistentie

Elk jaar voert het FAVV meerdere tienduizenden microbiologische analyses uit op monsters uit de hele voedselketen. Zo worden pathogene micro-organismen opgespoord (Salmonella, Campylobacter, STEC- o.a. E. coli O157, O103, O104:H4, O111, O145 en O26), Listeria monocytogenes, Hepatitis A-virus, Norovirus, Cronobacter spp., Vibrio cholereae, Vibrio parahaemolyticus, Yersinia enterocolitica) en indicatororganismen voor de hygiëne (totaal kiemgetal, E. coli, Enterobacteriaceae, gisten en schimmels). Sommige indicatoren zoals coagulase positieve Staphylococcus, Bacillus cereus, Clostridium perfringens en Clostridium botulinum kunnen bij hoge aantallen toxines produceren die humaan pathogeen zijn.

Microbiologische criteria van toepassing op levensmiddelen van dierlijke oorsprong

Kip besmet met bacteriën, hoe gevaarlijk is dat ?

Rapport Trends and Sources (EN)

Indicator micro-organismen

Indicatororganismen zijn micro-organismen waarvan de aanwezigheid of concentratie samenhangt met de beheersing van de proceshygiëne. Het kunnen indicatoren zijn van een initiële microbiële contaminatie van rauwe producten, van de beheersing van contaminaties na hittebehandeling, van de hygiëne bij het hanteren van levensmiddelen, van de bewaaromstandigheden, ... Bijvoorbeeld Enterobacteriaceae of E. coli voor de opvolging van fecale contaminatie en gisten en schimmels voor de monitoring van contaminatie via de lucht.

Opgelet, hygiënecriteria voor één schakel in de voedselketen kunnen beschouwd worden als een veiligheidscriterium voor een andere schakel in de keten. Bijvoorbeeld, binnen dezelfde keten is Salmonella een proceshygiëne-indicator tijdens het slachten en een veiligheidscriterium voor gehakt vlees.

Bemonsteringsmateriaal

Aantal missies	Aantal operatoren
982	77

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Campylobacter	484	93,0	5
E. coli	402	97,5	1
Enterobacteriaceae	150	94,0	-
Totaal kiemgetal	150	92,7	-
Salmonella	1.503	95,3	10
Totaal	2.151	94,5	15

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	2
PV	2
Andere	11
Totaal	15

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Nekvel	34	Campylobacter
Nekvel	27	Salmonella
Swabs	10	E. coli
Swabs	9	Enterobacteriaceae
Swabs	11	Totaal kiemgetal
Swabs	43	Salmonella

Diervoeders

Aantal missies	Aantal operatoren
209	90

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Enterobacteriaceae	247	92,7	15
Totaal	247	92,7	15

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	2
PV	4
Inbeslagnemingen	3
Maatregelen ingevolge non-conformiteiten bij een andere operator	5
Andere	2
Totaal	15

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Aanvullende diervoeders	1	Enterobacteriacea
Volledige diervoeders	13	Enterobacteriacea
Hondenkluiven	1	Enterobacteriacea
Dierlijke eiwitten NHC	3	Enterobacteriacea

Voedingsmiddelen

Aantal missies	Aantal operatoren
5583	3698

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
AMR	1.671	99,9	-
Clostridium perfringens	558	99,6	-
Coliformen	75	93,3	3
E. coli	5.828	97,9	33
Enterobacteriaceae	2.182	93,0	18
Enterococcen	102	99,0	-
Totaal kiemgetal	3.106	86,7	67
Gisten en schimmels	513	91,4	1
Pseudonomas aeruginosa	131	96,9	3
Sporen van sulfiet reducerende anaeroben	41	100	-
Streptocoques	41	97,6	1
Totaal	8.401	92,0	114

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	27
PV	7
Inbeslagnemingen	2
Maatregelen ingevolge non-conformiteiten bij een andere operator	64
Andere	14
Totaal	114

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Slachtafval	3	E. coli
Karnemelk	4	Enterobacteriaceae
Boter	34	E. coli
Boter	6	Enterobacteriaceae
Schaaldieren	6	E. coli
Schaaldieren	85	Totaal kiemgetal
IJsblokjes	1	Coliformen
IJsblokjes	1	Pseudonomas aeruginosa
Water	4	Coliformen
Water	3	E. coli
Water	1	Enterococcen
Water	5	Totaal kiemgetal
Water	3	Pseudonomas aeruginosa
Water	1	Streptocoques
Kaas	34	E. coli
Kaas	46	Enterobacteriaceae
Kiemgroenten	1	E. coli
Gember	1	Totaal kiemgetal
Consumptie-ijs	1	E. coli
Consumptie-ijs	48	Enterobacteriaceae
Consumptie-ijs	12	Totaal kiemgetal
Insecten	1	Totaal kiemgetal
Melk	6	E. coli
Melk	6	Enterobacteriaceae
Melk	20	Totaal kiemgetal
Bereide melk in flessen	4	Enterobacteriaceae
Groenten, fruit en granen van het vierde gamma	1	E. coli
Tweekleppige weekdieren	3	E. coli
Noedels	1	E. coli
Vloeibare eiproducten	1	Enterobacteriaceae
Patisserie	14	Totaal kiemgetal
Koude kant-en-klare maaltijden	1	E. coli
Koude kant-en-klare maaltijden	9	Enterobacteriaceae
Koude kant-en-klare maaltijden	10	Totaal kiemgetal
Koude kant-en-klare maaltijden	23	Gisten en schimmels
Warme kant-en-klare maaltijden	2	Clostridium perfringens
Warme kant-en-klare maaltijden	2	E. coli
Warme kant-en-klare maaltijden	9	Enterobacteriaceae
Warme kant-en-klare maaltijden	7	Totaal kiemgetal
Warme kant-en-klare maaltijden	7	Gisten en schimmels
Cayennepeper	1	Totaal kiemgetal
Bereidingen op basis van rauwe eieren	3	E. coli
Bereidingen op basis van rauwe eieren	5	Totaal kiemgetal
Volledige zuigelingenvoeding	1	Enterobacteriaceae
Vleesbereidingen	3	E. coli
Vleesbereidingen	37	Totaal kiemgetal
Opvolgzuigelingenvoeding	1	Enterobacteriaceae
Vleesproducten	2	E. coli
Vleesproducten	12	Enterobacteriaceae
Vleesproducten	22	Totaal kiemgetal
Vleesproducten	9	Gisten en schimmels
Pudding	1	Enterobacteriaceae
Quorn	1	Totaal kiemgetal
Rijstpap	1	Enterobacteriaceae
Schaaldierensalade	1	E. coli
Schaaldierensalade	8	Totaal kiemgetal
Schaaldierensalade	1	Gisten en schimmels
Vissalade	4	Totaal kiemgetal
Vissalade	4	Gisten en schimmels
Salades bereid op basis van rijst, pasta en griesmeel	1	E. coli
Vegetarische spread/tapenade	20	Totaal kiemgetal
Tofu	7	Totaal kiemgetal
Vlees	1	AMR
Vlees	17	E. coli
Vlees	154	Totaal kiemgetal
Yoghurt	4	Enterobacteriaceae

Meststoffen, bodemverbeterende middelen, teeltsubstraten en zuiveringsslib

Aantal missies	Aantal operatoren
40	3

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Enterobacteriaceae	46	100	-
Totaal	46	100	-

Water (niet gebruikt als drank)

Aantal missies	Aantal operatoren
147	137

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Clostridium perfringens	147	96,6	1
Coliformen	56	80,4	7
E. coli	147	94,6	7
Enterococcen	55	94,5	3
Pseudonomas aeruginosa	53	98,1	1
Totaal	149	87,9	10

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	2
PV	7
Andere	1
Totaal	10

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Water (niet gebruikt als drank)	4	Clostridium perfringens
Water (niet gebruikt als drank)	5	Coliformen
Water (niet gebruikt als drank)	4	E. coli
Water (niet gebruikt als drank)	2	Enterococcen
Water gebruikt in bereidingen	6	Coliformen
Water gebruikt in bereidingen	4	E. coli
Water gebruikt in bereidingen	1	Enterococcen
Water gebruikt in bereidingen	1	Clostridium perfringens
Water gebruikt in bereidingen	1	Pseudonomas aeruginosa

Pathogene micro-organismen

Bij het analyseren van voedingsmiddelen op pathogenen, wordt gefocust op de micro-organismen die ziekte kunnen veroorzaken bij de mens door de consumptie van levensmiddelen die ziekteverwekkers bevatten. Sommige bacteriën produceren toxines waardoor men ziek wordt. Onder de pathogene micro-organismen vallen bacteriën (vb. Listeria monocytogenes, Salmonella, shigatoxineproducerende E. coli (STEC), Yersinia enterocolitica) en virussen (vb. Norovirus, Hepatitis A virus).

Contactmaterialen

Aantal missies	Aantal operatoren
2	2

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Norovirus	2	100	-
Totaal	2	100	-

Diervoeders

Aantal missies	Aantal operatoren
849	479

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Salmonella	932	98	17
Totaal	932	98	17

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	4
PV	4
Inbeslagnemingen	2
Maatregelen ingevolge non-conformiteiten bij een andere operator	5
Andere	2
Totaal	17

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Aanvullende diervoeders	1	Salmonella
Volledige diervoeders	6	Salmonella
Dierlijke eiwitten NHC	4	Salmonella
Hondenkluiven	1	Salmonella
Producten van landdieren	3	Salmonella
Oliehoudende zaden, oliehoudende vruchten en daarvan afgeleide producten	4	Salmonella

Levensmiddelen

Aantal missies	Aantal operatoren
8.522	4.947

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Bacillus cereus	1.791	99,4	-
Campylobacter	2.068	98,8	2
Clostridium botulinum	228	100	-
Cronobacter sakazakii	213	99,5	1
Hepatitis A Virus	747	100	-
Listeria monocytogenes	9.155	99,2	28
Norovirus	459	98,7	-
Salmonella	6.407	98,3	25
Shigella spp	1	100	-
Staphylococcus	3.829	98,8	9
STEC	3.411	99,5	3
Vibrio cholerae	236	98,3	-
Vibrio cholerae pathogène	2	100	-
Vibrio parahaemolyticus	89	92,1	1
Vibrio parahaemolyticus pathogène	10	90,0	-
Humaan pathogene Yersinia enterocolitica	322	99,4	-
Totaal	15.523	98,1	69

Maatregelen naar aanleiding van non-conformiteiten

	Aantal maatregelen
Waarschuwingen	5
PV	10
Inbeslagnemingen	8
Maatregelen ingevolge non-conformiteiten bij een andere operator	4
Andere	45
Totaal	69

Non-conformiteiten

	Aantal monsternemingen	Non-conforme parameters
Slachtafval	2	Salmonella
Boter	17	Listeria monocytogenes
Boter	8	Staphylococcus
Schaaldieren	1	Salmonella
Schaaldieren	2	Staphylococcus
Schaaldieren	1	Vibrio cholerae
Komijn	1	Bacillus cereus
Komijn	2	Salmonella
Water	1	Norovirus
Spinazie	1	Salmonella
Visfilets	2	Listeria monocytogenes
Kaas	16	Listeria monocytogenes
Kaas	17	Staphylococcus
Kaas	2	STEC
Consumptie-ijs	1	Listeria monocytogenes
Consumptie-ijs	1	Salmonella
Consumptie-ijs	4	Staphylococcus
Melk	1	STEC
Groenten, fruit en granen van het vierde gamma	2	Listeria monocytogenes
Tweekleppige weekdieren	1	Norovirus
Tweekleppige weekdieren	3	Vibrio cholerae
Tweekleppige weekdieren	6	Vibrio parahaemolyticus
Tweekleppige weekdieren	1	Vibrio parahaemolyticus pathogène
Patisserie	1	Staphylococcus
Koude kant-en-klare maaltijden	1	Bacillus cereus
Koude kant-en-klare maaltijden	1	Staphylococcus
Warme kant-en-klare maaltijden	4	Bacillus cereus
Warme kant-en-klare maaltijden	1	Salmonella
Warme kant-en-klare maaltijden	2	Staphylococcus
Vissen	1	Listeria monocytogenes
Zwarte peper	1	Salmonella
Bereidingen op basis van rauwe eieren	1	Listeria monocytogenes
Bereidingen op basis van rauwe eieren	4	Staphylococcus
Opvolgzuigelingenvoeding	1	Bacillus cereus
Vleesbereidingen	1	Bacillus cereus
Vleesbereidingen	5	Listeria monocytogenes
Vleesbereidingen	1	Norovirus
Vleesbereidingen	17	Salmonella
Vleesbereidingen	3	STEC
Vleesbereidingen	1	Humaan pathogene Yersinia enterocolitica
Volledige zuigelingenvoeding	1	Cronobacter sakazakii
Vleesproducten	1	Campylobacter
Vleesproducten	15	Listeria monocytogenes
Vleesproducten	1	Norovirus
Vleesproducten	6	Salmonella
Vleesproducten	3	Staphylococcus
Quorn	1	Listeria monocytogenes
Rijstpap	1	Bacillus cereus
Schaaldierensalade	6	Listeria monocytogenes
Schaaldierensalade	1	Vibrio parahaemolyticus
Vissalade	3	Listeria monocytogenes
Vissalade	2	Staphylococcus
Salades bereid op basis van rijst, pasta en griesmeel	1	Bacillus cereus
Salades bereid op basis van rijst, pasta en griesmeel	1	Staphylococcus
Vegetarische spread/tapenade	2	Staphylococcus
Swabs	10	STEC
Swabs	1	Humaan pathogene Yersinia enterocolitica
Spierweefsel (vlees)	3	Salmonella
Tomaten	1	Norovirus
Vlees	24	Campylobacter
Vlees	72	Salmonella
Vlees	1	STEC
Zakoeski	1	Norovirus

Meststoffen, bodemverbeterende middelen, teeltsubstraten en zuiveringsslib

Aantal missies	Aantal operatoren
43	4

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Salmonella	50	100	-
Totaal	50	100	-

Water (niet gebruikt als drank)

Aantal missies	Aantal operatoren
12	6

	Aantal monsternemingen	Gunstige monsternemingen (%)	Aantal maatregelen
Salmonella	29	100	-
Totaal	29	100	-

Antibioticaresistentie

De Belgische overheden besteden heel wat aandacht aan de problematiek van de antimicrobiële resistentie, zowel bij mensen als bij dieren. Niet alleen wordt de situatie opgevolgd door monitoring van de antimicrobiële resistentie (analyses van commensalen en zoönoses bij vlees en bij levende dieren) en het gebruik van antibiotica, maar er worden ook concrete maatregelen genomen en voorbereid om tot een rationeel gebruik van antibiotica in de dierlijke sector te komen zodat de resistentie teruggedrongen kan worden en zo vermeden wordt dat ze een gevaar vormt voor de volksgezondheid.

Samen met de verschillende betrokkenen uit de sector levert het FAVV een financiële bijdrage aan en werkt het samen met het kenniscentrum AMCRA (Antimicrobial Consumption and Resistance in Animals). Dit expertisecentrum sensibiliseert veehouders en dierenartsen, en stelt adviezen en formularia op om tot een verantwoord gebruik van antibiotica te komen. Deze initiatieven hebben een daling van 26% in de verkoop van antibiotica tussen 2011 en 2017 teweeggebracht.

AMCRA

Het Kenniscentrum AMCRA (Antimicrobial Consumption and Resistance in Animals), een initiatief van alle betrokken actoren uit de sector en mede ondersteund en gefinancierd door het FAVV en het FAGG (Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten), is werkzaam sedert 2012.
Jaarlijks worden strategische doelstellingen vastgelegd ter bevordering van de informatie, sensibilisatie en communicatie in het kader van de antimicrobiële resistentie bij productie- en gezelschapsdieren. Hun uitgebrachte adviezen, formularia, gezondheidsgidsen en dergelijke worden gepubliceerd op hun website (www.amcra.be). Verder verzorgt AMCRA sensibilisatiecampagnes, roadshows voor dierenartsen en veehouders en vaardigt ze sprekers af op nationale en internationale congressen.

Ook in 2018 ondersteunde AMCRA de overheid en de sectoren. Bij de communicatie en sensibilisatie werd de nadruk gelegd op het versterken van de 1-1- relatie veehouder-dierenarts en op de implementatie van een bedrijfsgezondheidsplan en plan van aanpak. Ook de samenwerking met de sector van de gezelschapsdieren werd versterkt. In deze sector werd de toepassing van de AMCRA-richtlijnen over het gebruik van ‘rode antibiotica’ gestimuleerd en er werd een folder opgesteld met de boodschap ‘Antibiotica, baat het niet, dan schaadt het wel’. Het advies ‘Plan van Aanpak voor reductie antibioticagebruik op bedrijfsniveau’ en 2 adviezen over zinkoxide en colistine werden gepubliceerd. Verder blijft AMCRA een belangrijke rol spelen binnen het beheerscomité van het convenant voor de vermindering van het antibioticagebruik en de verdere sensibilisering van veehouders en dierenartsen. De wetenschappelijke eenheid van AMCRA werkt in opdracht van het FAGG aan de analyse van de gegevens uit Sanitel-Med. Ook in 2019 gaat de samenwerking verder.

2018 – Eerste twee doelstellingen behaald

Eind 2017 werd in het kader van het convenant tussen de federale overheid en de betrokken sectorpartners betreffende de vermindering van het gebruik van antibiotica in de dierlijke sector twee van de drie vooropgestelde strategische doelstellingen bereikt. In vergelijking met 2011 werd een reductie van 86% in het gebruik van kritisch belangrijke antibiotica (doelstelling 75% tegen eind 2020) en een reductie van 66% in het gebruik van met antibiotica gemedicineerde voeders (doelstelling 50% tegen eind 2017) bekomen. Verdere aanmoedigende resultaten werden bekomen om de derde strategische doelstelling, namelijk een reductie van 50% in het algemeen gebruik van antibiotica tegen eind 2020, te realiseren. Hiervoor werd eind 2017 een cumulatieve daling van 26% genoteerd. Het tweede jaarverslag over de activiteiten en resultaten ‘2017’ van het beheerscomité van dit convenant werd gepubliceerd op de website van het FAVV.

Figuur : Evolutie van de consumptie van antibacteriële producten per biomassa (som van de geproduceerde kilogrammen vlees per jaar in België van runderen, varkens, pluimvee en kleine herkauwers aangevuld met het aantal aanwezige melkkoeien vermenigvuldigd met hun metabool gewicht) in de diergeneeskunde in België tussen 2011 en 2017.

Figuur : Door AMCRA vooropgesteld jaarlijks reductiepad in het totaalgebruik van antibiotica tussen 2011 en 2020 (blauwe balken) en de reële bereikte reductie tussen 2011 en 2017 (rode balken).

Figuur : Het aandeel in gebruik van producten met een gele (1e keus antibiotica), oranje (2e keus antibiotica) of rode (3e keus antibiotica = kritisch belangrijke antibiotica (fluoroquinolonen en 3e en 4e generatie cephalosporines)) kleurcode bij dieren in België tussen 2013 en 2017, en evolutie in percentage tussen 2016 en 2017 (kleurcode = overeenkomstig de AMCRA formularia).

In 2018 ontvingen de houders van vleeskalveren, pluimvee en varkens hun eerste benchmarkrapport gebaseerd op de door de dierenarts geregistreerde gegevens in Sanitel-Med, een centrale databank die beheerd wordt door het FAGG.
Antibioticaresistentie is het prototype van een ‘one health’-problematiek. In 2018 werden de eerste stappen gezet naar een ‘one health AMR’-actieplan waarbij zowel de humane geneeskunde, de diergeneeskunde en het leefmilieu betrokken zijn.

Sinds 2011 wordt door het FAVV de antimicrobiële resistentie van zoönosen en indicatorkiemen bij kalveren, jonge runderen, varkens, pluimvee en dierlijke producten opgevolgd. Sedert 2014 is de op Europees niveau geharmoniseerde monitoring volledig geïntegreerd in de nationale monitoring. De antimicrobiële resistentie van o.a. E. coli, Salmonella en Campylobacter wordt opgevolgd evenals het voorkomen van ESBL-, AmpC- en carbapenemaseproducerende E. coli’s. Gedetailleerde resultaten zijn terug te vinden op de website van het FAVV. De Europese resultaten worden jaarlijks gepubliceerd in het “EU Summary report on AMR” op de website van de EFSA.

Monitoring van antimicrobiële resistentie bij zoönotische bacteriën

Campylobacter

De antimicrobiële resistentie van Campylobacter jejuni werd geëvalueerd op 271 stammen afkomstig van karkassen en vlees van pluimvee. De resistentie tegen fluoroquinolonen en tetracycline bleef geleidelijk stijgen in 2017.

30% van de isolaten zijn gevoelig voor alle geteste antibiotica, een lichte afname ten opzichte van 2017;
8,2% van de isolaten zijn resistent aan 3 geteste antibiotica of meer, een sterke toename ten opzichte van 2017 (+7,4%).

Salmonella

Bij levende dieren worden jaarlijks de Salmonella-isolaten genomen in het kader van het nationale Salmonella bestrijdingsprogramma bij leghennen en braadkippen onderzocht op hun antimicrobiële resistentie profiel. Deze analyses kaderen in de Europese geharmoniseerde monitoring. Het resistentieprofiel is sterk afhankelijk van het serotype Salmonella.

Leghennen

S. Enteritidisisolaten

S. Infantisisolaten

S. Jerusalem

S. Kedougou

S. Rissen

S. Typhimurium

S. Enteritidisisolaten

S. Infantisisolaten

S. Typhimurium

S. Jerusalem

Braadkippen

S. Infantisisolaten

S. Typhimurium

Resultaten van de meest voorkomende serotypes genomen bij braadkippenbedrijven in 2018

	Aantal isolaten	Resistent tegen minstens 1 antimicrobieel middel (%)	Multiresistent (>3 antimicrobiële middelen) (%)	Multiresistent (> 2 antimicrobiële middelen) (%)
S. Infantis	60	96,7	90,0	95,0
S. Paratyphi B var. Java	26	100	42,3	57,7
S. Rissen	24	4,2	4,2	4,2
S. Minnesota	10	90,0	10,0	30,0
S. Typhimurium	9	77,8	44,4	44,4
Monofasische S. Typhimurium	9	100	22,2	88,9
S. Livingstone	8	0	0	0

Levensmiddelen
De antimicrobiële resistentie werd bepaald op 130 Salmonellastammen die geïsoleerd werden uit voeding in het kader van het controleprogramma van het FAVV. Voor het vierde jaar op rij werd de MIC (minimale inhibitorische concentratie) -bepaling uitgevoerd op alle aangetroffen serotypes. 29% van de stammen vertoonden geen resistentie, 9,7% waren resistent tegen 1 antibioticum, terwijl 51,6% multiresistent waren (resistent tegen 3 of meer antibiotica). De meest voorkomende resistenties betreffen sulfamethoxazole (58%), ciprofloxacine (45%), tetracycline (41%) en nalidixinezuur (35%).

In het kader van een geharmoniseerde monitoring in de EU werd de antimicrobiële resistentie bepaald op 115 Salmonellastammen geïsoleerd uit karkasmonsters genomen ter verificatie van het proceshygiënecriterium voor Salmonella. De monsters werden bekomen via het controleprogramma van het FAVV (47) en via de autocontrole door operatoren (68). De Europese geharmoniseerde monitoring betrof in 2018 karkassen van braadkippen, net zoals in 2016. 14,6% van de stammen vertoonden geen resistentie, 6,3% waren resistent tegen 1 antibioticum, terwijl 59,5% multiresistent waren (resistent tegen 3 of meer antibiotica). De meest vookomende resistenties betreffen sulfamethoxazol (83%), ciprofloxacine (70%), trimethoprim (54%) en ampiciline (51%). Vergeleken met 2016 stelt men een verhoging van de resistentie vast voor alle geanalyseerde antibiotica, behalve voor nalidixinezuur.

MRSA (methicilline resistente Staphylococcus aureus)

Sedert 2011 wordt jaarlijks een monitoring uitgevoerd naar de prevalentie en antimicrobiële resistentie van MRSA. Het betreft een cyclus van drie jaar die zich telkens herhaalt waarin in het eerste jaar de monitoring bij pluimvee uitgevoerd wordt, het volgende jaar bij rundvee en het derde jaar bij varkens. Zo werden in 2016 varkens, in 2017 pluimvee, en in 2018 de runderen bemonsterd. De percentages MRSA-positieve isolaten bij de verschillende categorieën van runderen in 2018 worden hieronder weergegeven.

Prevalentie van MRSA dat tot het clonaal-complex CC398 (diergerelateerde MRSA) behoren in 2018

	Aantal analyses	MRSA (%)
Vleeskalveren	145	54,5
Vleesrunderen	103	8,7
Melkkoeien	93	14,0

Daar waar er een lichte daling werd waargenomen van de prevalentie van MRSA bij de verschillende categorieën tussen 2012 en 2015, wordt nu een stijging waargenomen tussen 2015 en 2018. Geen enkele stam was resistent tegen ‘last resort’-antibiotica in de humane geneeskunde.

Monitoring van antimicrobiële resistentie bij indicatorkiemen

Er wordt jaarlijks een op Europees niveau geharmoniseerde monitoring uitgevoerd van de antimicrobiële resistentie van E. coli bij pluimvee, vleeskalveren en varkens op het niveau van het slachthuis. Bij jonge vleesrunderen wordt een gelijkaardige monitoring uitgevoerd op het bedrijf. De monitoring bij jonge vleesrunderen is een nationaal initiatief.

Resultaten monitoring antimicrobiële resistentie bij indicator E. coli 2018

	Aantal isolaten	Resistent tegen minstens 1 antimicrobieel middel (%)	Multiresistent (>3 antimicrobiële middelen) (%)	Multiresistent (> 2 antimicrobiële middelen) (%)
E. coli – pluimvee	146	93,1	72,6	82,9
E. coli – varkens	185	76,2	40,0	52,4
E. coli – jonge runderen	151	51,0	20,5	24,5
E. coli – kalveren	190	86,8	63,3	69,1

Bij alle diersoorten stijgt het percentage resistente en multiresistente kiemen ten opzichte van 2017. Bij pluimvee wordt het meest frequent en in stijgende lijn resistentie waargenomen tegen ampicilline (85,6 % in 2018, 77% in 2017), sulfamethoxazole (76,7% in 2018, 62% in 2017), trimethoprim (62,3% in 2018, 50,3% in 2017) en ciprofloxacine (60,9% in 2018, 58% in 2017). De meest voorkomende resistentie bij varkens is de resistentie tegen sulfamethoxazole (58% in 2018, 48% in 2017), gevolgd door trimethoprim (53,5% in 2018, 46% in 2017), ampicilline (49,2% in 2018, 52% in 2017), en tetracycline (47,6% in 2018, 47% in 2017). Bij jonge runderen wordt er een opvallende stijging van het percentage resistentie isolaten gezien (51% in 2018, 27% in 2007). Een volledige trendanalyse is terug te vinden in de jaarlijkse trendrapporten van Sciensano.

ESBL producerende Escherichia coli

Resistentie tegen betalactamantibiotica komt frequent voor bij E. coli. Deze resistentie kan fenotypisch onderverdeeld worden in verschillende groepen, nl. ESBL- (extended spectrum beta-lacatamase), AmpC- en carbapenemaseproducerende E. coli’s. Een monitoring om de verdeling van de verschillende groepen in kaart te brengen werd voor het vierde opeenvolgende jaar uitgevoerd bij varkens en vleeskalveren en voor de derde maal bij pluimvee.

Net zoals in 2017 werd ook in 2018 bij pluimvee het carbapenemaseproducerend fenotype waargenomen, telkens in combinatie met ofwel ESBL ofwel AmpC. Dit kon eveneens net zoals in 2017, niet bevestigd worden aan de hand van genetische testen.

Bij varkens werd in 2018 een verschuiving gezien waarbij procentueel het fenotype ESBL (82,4% in 2018, 90,6% in 2017) daalt en dit ten voordele van het fenotype AmpC (10,1% in 2018, 4,7% in 2017). Het voorkomen van het fenotype AmpC in combinatie met ESBL (4,4% in 2018, 4,1% in 2017) is stabiel ten opzichte van 2017.

Bij vleeskalveren werd in 2018 voor de eerste keer het carbapenemaseproducerend fenotype waargenomen. Net zoals bij pluimvee konden deze resultaten niet bevestigd worden met genetische testen. Verhoudingsgewijs wordt er eveneens een lichte verschuiving gezien ten opzichte van 2017 ten voordele van het type AmpC (6,7% in 2018, 3,5% in 2017) en het gemengde type ESBL/AmpC (8,4% in 2018, 7,1% in 2017) ten opzichte van het ESBL-type (82,7% in 2018, 87,6 in 2017).

Vanaf 2011 tot 2015 werden op monsters van pluimveevlees (karkassen en versneden vlees met vel) kwantitatieve analyses (tellingen) uitgevoerd op ESBL-, AmpC- of carbapenemaseproducerende E. coli. Sinds 2016 werd overgeschakeld op een detectietechniek. In 2018 werden 300 monsters geanalyseerd. In 62,3% van de monsters werd ESBL gedetecteerd. Net zoals in 2016 en 2017 is de meest voorkomende resistentie die tegen cefotaxime, ampicilline, ceftazidime en sulfamethoxazole.

In het kader van de geharmoniseerde monitoring in de EU, werden 299 monsters varkensvlees en 301 monsters rundsvlees onderzocht op aanwezigheid van ESBL-, AmpC- of carbapenemaseproducerende E. coli. Respectievelijk 1,3% (4,3% in 2017) en 5,6% (5,3% in 2017) van de stalen waren positief. Net zoals in 2016 en2017 is de meest voorkomende resistentie bij varkensvlees tegen ampicilline, cefotaxime en ceftazidime. Voor rundsvlees stelt men een zelfde resistentieprofiel vast.

In het kader van het controleprogramma van het FAVV werden 299 monsters van rauwe koemelk geanalyseerd op aanwezigheid van ESBL-, Ampc- of carbapenemaseproducerende E.coli: 10% was positief.
312 monsters van vissen afkomstig van de aquacultuur en schaaldieren werden geanalyseerd op de aanwezigheid van ESBL-, AmpC- of carbapenemaseproducerende E. coli: 5% was positief (1,05% in 2017).