Activiteitenverslag 2020 van het FAVV - Dieren- en plantengezondheid

Dieren- en plantengezondheid

Laatst bijgewerkt op 10.06.2021

Het beschermen van de dieren- en plantengezondheid blijft een kernopdracht voor het FAVV. Dit is georganiseerd op basis van vooraf gedefinieerde programma’s die kaderen in een globaal sanitair beleid.

Deze bewaking laat toe op internationaal vlak te garanderen dat onze dieren, planten, dierlijke en plantaardige producten aan de wettelijke voorschriften voldoen en is voor België belangrijk in het kader van de intracommunautaire handel en de uitvoer naar derde landen.

Afrikaanse varkenspest

Plantengezondheid

Dierengezondheid

Het sanitaire beleid van het FAVV is erop gericht “de vrije” status voor dierziekten te behouden en het toepassingsgebied ervan uit te breiden. Het voorziet onder meer in onderzoek en systematische analyses in geval van abortus bij runderen en kleine herkauwers, een aangepaste wintercampagne bij runderen, bloedanalyses van runderen afkomstig uit landen die niet officieel vrij zijn van bepaalde ziekten bij hun binnenkomst in België en analyse en monitoring van nieuwe of opnieuw opkomende dierziekten.

Het FAVV vertrouwt een belangrijk deel van het gezondheidstoezicht toe aan de gewestelijke verenigingen voor diergezondheid ARSIA en DGZ (monitoring en diagnose van meldingsplichtige ziekten, gerichte bewaking van ziekten in het kader van officiële surveillance en uitroeiingprogramma’s, ondersteuning en bedrijfsbegeleiding in het kader van ziektebewaking, identificatie en registratie van dieren) alsook aan het Sciensano (nationaal referentielaboratorium in het kader van dierziekten en zoönosen, epidemiologisch onderzoek en risicoanalyse) en trekt hier jaarlijks meer dan €10 miljoen voor uit

SARS-Cov-2 virus

Sinds de uitbraak van COVID-19 eind 2019 hebben zich verschillende gevallen van SARS-CoV-2-infectie (verantwoordelijk agens van COVID-19 bij de mens) voorgedaan bij dieren. Al snel werden over de hele wereld groepen van experts gevormd en werden studies uitgevoerd om de gevoeligheid van dieren en hun vermogen om het virus over te dragen te bepalen.

In België werd in april 2020 de Risk Assessment Group-Covid Animals (RAG-CA) (PDF) opgericht naar aanleiding van een advies van het FAVV. De RAG-CA ondersteunt de federale crisisgroep COVID-19 wat betreft Sars-CoV-2 bij dieren, en de invloed die dieren hierin kunnen hebben op de volksgezondheid (“One Health”-benadering).

Het FAVV verleent logistieke steun en expertise aan deze groep, die ook nauw samenwerkt met het Wetenschappelijk Comité.

De referentietermen en talrijke aanbevelingen van de RAGCA zijn op de website van het Agentschap gepubliceerd.

Uit studies en natuurlijke infecties bij dieren is gebleken dat hamsters, katachtigen en marterachtigen vatbaar zijn voor SARS-CoV-2. Honden en konijnen zijn ook gevoelig maar in mindere mate. Nutsdieren zoals varkens, runderen of pluimvee zouden niet vatbaar zijn voor de ziekteverwekker. Nertsen (familie van de marterachtigen) zijn bijzonder gevoelig voor het virus en veel nertsenhouderijen zijn in verschillende landen besmet geraakt, waarschijnlijk via werknemers die COVID-19 hebben opgelopen. Via een webpagina over het coronavirus houdt het FAVV regelmatig professionals en het grote publiek (dierenartsen, fokkers, eigenaars van gezelschapsdieren, laboratoria, ...) op de hoogte van het laatste nieuws in verband met SARS-CoV-2 bij dieren. Aanbevelingen in de vorm van FAQ's zijn ook beschikbaar.

Doorgevoerde maatregelen en algemeen toezichtsysteem
In België is SARS-CoV-2 een aangifteplichtige ziekte (de wetgeving is daartoe midden 2020 aangepast) en het epidemiologisch toezicht wordt uitgeoefend via een verplicht rapporteringssysteem van alle testresultaten bij huisdieren en wilde dieren voor dit coronavirus.

Het specifieke geval van de nertsenbedrijven

Bioveiligheid

België is sinds eind 2020 vrij van het Afrikaanse varkenspestvirus (AVP). Een heropflakkering van de ziekte is wel degelijk mogelijk aangezien besmet materiaal bijzonder lang infectieus kan blijven. Bovendien verslechtert de algemene situatie van AVP in het oosten van de EU en in veel derde landen. Een heropflakkering van AVP in ons land zou een gezondheids- en economische noodsituatie zijn voor de Belgische varkenssector. Het is dus belangrijk dat we alert blijven.

Varkensbedrijven met een laag bioveiligheidsniveau lopen een hoger risico op de insleep van AVP. Daarnaast is een goede bioveiligheid nodig om onze varkensbedrijven te beschermen tegen de insleep van andere ziekten alsook in de strijd tegen antibioticaresistentie. Een regelmatige evaluatie van de bioveiligheid op varkensbedrijven om zo hun niveau te handhaven of te verbeteren is van essentieel belang. Om dit te kunnen verwezenlijken zal er voor de zomer 2021 een bijkomende maatregel van kracht zijn. Deze maatregel bepaalt dat de verantwoordelijke van een varkensbedrijf verplicht wordt om elk jaar door zijn bedrijfsdierenarts een risico-enquête te laten uitvoeren aangaande de insleep van aangifteplichtige varkensziekten. De risico-enquête is gebaseerd op de biocheck van de UGent, aangevuld met een aantal vragen over wettelijke verplichtingen. Aan de hand van de bevindingen van de risico-enquête zal de verantwoordelijke van het varkensbedrijf samen met zijn bedrijfsdierenarts een actieplan moeten opstellen om de bioveiligheid op het bedrijf te optimaliseren. Deze gegevens zullen gedeeld worden met het FAVV waardoor het gerichtere controles kan uitvoeren op de varkensbedrijven.

Om ervoor te zorgen dat de bedrijfsdierenarts de risico-enquête op een gebruiksvriendelijke, praktische en efficiënte manier kan uitvoeren, werd er in 2020 een applicatie ontwikkeld. De enquête zal voor de zomer 2021 beschikbaar zijn op deze applicatie die gefinancierd en ter beschikking gesteld wordt door het FAVV, in nauwe samenwerking met de erkende verenigingen DGZ en ARSIA. De applicatie is zowel op de computer, tablet als smartphone beschikbaar.

Vogelgriep

Sinds mei 2020 werden in Rusland en in Kazachstan tal van gevallen van aviaire influenza, meer bepaald hoogpathogene aviaire influenza (HPAI) type H5, vastgesteld bij wilde vogels, maar ook in commerciële pluimveebedrijven en bij hobbypluimveehouders. In deze regio’s zijn er veel trekvogels en zij waren dit jaar ook nog eens erg talrijk. Het hoogpathogene aviaire influenzavirus type H5 heeft zich eerst zeer snel verspreid in Noord-Europa, maar heeft zich daarna ook verspreid naar het gros van de landen van het Europese continent. Rekening houdende met het toenemende risico in België heeft de minister van Landbouw op 1 november 2020 bij ons een periode van verhoogd risico afgekondigd. Hierdoor konden extra maatregelen worden getroffen om het risico op insleep van het virus in de pluimveebedrijven in ons land te beperken. Op 13 november 2020 werden de eerste gevallen van wilde vogels besmet met het HPAI H5N8-virus vastgesteld in België, meer bepaald in Oostende in de provincie West-Vlaanderen. Eind 2020 werden 3 uitbraken van aviaire influenza vastgesteld in België. De maatregelen hebben dus niet toegelaten om uitbraken te voorkomen, maar hebben het zeker mogelijk gemaakt om het aantal uitbraken sterk te beperken. Overeenkomstig de geldende nationale en Europese wetgeving werden strikte maatregelen toegepast bij deze uitbraken, alsook in de gereglementeerde zones die werden afgebakend rondom deze uitbraken. Sinds 26 november 2020 heeft België dus zijn ziektevrije status verloren voor aviaire influenza, wat de uitvoer van vogels, pluimvee en pluimveeproducten heeft bemoeilijkt.
Daarop hebben 20 landen onmiddellijk een embargo ingesteld op de export vanuit België van vogels, pluimvee en daarvan afgeleide producten. Slechts 7 daarvan aanvaardden onmiddellijk de internationale principes van regionalisering waardoor enkel dieren en producten uit de getroffen zones werden uitgesloten.

Afrikaanse varkenspest

Afrikaanse varkenspest uitgeroeid: België geeft het goede voorbeeld, een opmerkelijke samenwerking tussen het FAVV en de gewesten. Er is nog veel werk aan de winkel alvorens de export naar de derde landen “normaal” kan hervatten.

Op 13 september 2018 werden de eerste gevallen van Afrikaanse varkenspest (AVP) ontdekt bij everzwijnen in de gemeente Étalle (provincie Luxemburg). Een jaar na de laatste virale circulatie (de wettelijke termijn) en na iets meer dan twee jaar van intense bestrijding van het virus, in het bijzonder in het Waalse Gewest, zijn de Belgische autoriteiten trots om aan te kondigen dat AVP werd uitgeroeid op ons grondgebied en dat België zijn AVP-vrije status heeft herwonnen zowel op Europees als op internationaal niveau. De Europese Commissie gaf op 20 november 2020 haar goedkeuring om de gereglementeerde zones voor AVP in België op te heffen. Op 21 december 2020 keurde de Wereldorganisatie voor Diergezondheid (OIE) de zelfverklaring van de AVP-vrije status voor alle varkensachtigen (de best mogelijke status) goed vanaf 1 oktober 2020. België is een voorbeeld geworden in de strijd tegen AVP en onze experten zijn voortaan ook een referentie op Europees niveau. We hebben kunnen voorkomen dat Afrikaanse varkenspest onze varkensbedrijven kon treffen en zijn erin geslaagd deze ziekte uit te roeien bij de everzwijnen. Dit was enkel mogelijk dankzij een uitstekende voorbereiding vóór de aanwezigheid van de ziekte op ons grondgebied, een voorbeeldige samenwerking tussen de verschillende bevoegdheidsniveaus, met name door middel van het Strategisch Comité opgericht door het Waalse Gewest, en de doeltreffende maatregelen voor wilde everzwijnen en gedomesticeerde varkens.
Het Wetenschappelijk Comité dat is opgericht binnen het FAVV heeft met zijn risicobeoordelingen, die soms binnen zeer korte termijn moesten worden uitgevoerd, in grote mate bijgedragen tot dit succes. Sciensano heeft ook een zeer belangrijke rol gespeeld, met name als nationaal referentielaboratorium voor deze materie.
Ten slotte, moet ook worden gewezen op de ondersteuning van de Europese Commissie.

De uitroeiing van AVP heeft er op nationaal niveau toe geleid dat varkensbedrijven in de initiële AVP-zone, die hun varkens preventief hadden moeten laten slachten, hun activiteiten sinds 25 januari 2021 hebben kunnen hervatten. Het vrije verkeer van varkensproducten op de Europese markt is ook opnieuw toegestaan zonder beperkingen. Wat de internationale markt betreft, hebben 30 landen sinds de vaststelling van Afrikaanse varkenspest in ons land een embargo ingesteld voor Belgisch varkensvlees en afgeleide producten. Slechts 7 daarvan hebben ondertussen het embargo opnieuw opgeheven. De succesvolle bestrijding van AVP in België en het herwinnen van de vrije status op internationaal niveau betekent niet dat derde landen zomaar hun ingestelde embargo’s opheffen. Integendeel, het heropenen van belangrijke exportmarkten, zoals China en Zuid-Korea, belooft een werk van lange adem te worden. Een goede samenwerking met de verschillende betrokken partners in België en met de Europese Commissie en intensieve onderhandelingen met de autoriteiten van derde landen zullen noodzakelijk zijn.

Ondanks dit succes, neemt het globale risico toe. De situatie blijft immers zorgwekkend in Oost-Europa waar het virus maar aan terrein blijft winnen. Sinds september 2020 wordt Duitsland geconfronteerd met een exponentiële toename van het aantal gevallen van AVP bij wilde everzwijnen aan de Duits-Poolse grens, ondanks de toepassing van maatregelen om het hoofd te bieden aan deze ziekte. Het risico op herintroductie van AVP in België blijft dus aanwezig en het is dan ook van cruciaal belang om waakzaam te blijven. De federale en gewestelijke autoriteiten blijven strenge toezichts- en controlemaatregelen handhaven voor wilde en gedomesticeerde varkens. Daarom zullen alle varkensbedrijven zeer binnenkort een jaarlijkse evaluatie van de bioveiligheidsmaatregelen moeten laten uitvoeren door hun dierenarts aan de hand van een informaticatoepassing (BioCheck). Deze toepassing wordt door het FAVV gefinancierd en ter beschikking gesteld in nauwe samenwerking met ARSIA en DGZ.

Plantengezondheid

Het FAVV voert jaarlijks analyses uit op planten, plantaardige producten, de bodem en andere materialen die drager kunnen zijn van plantenziekten en plagen (houten verpakkingsmateriaal, paletten...). De monsternemingen worden verricht bij invoer, bij producenten, in opslagplaatsen, in verzendingscentra, in openbaar groen en in bossen. Meer informatie hierover kan u terugvinden op de pagina "Plantenziekten".

Dit toezicht heeft als doel uitbraken van quarantaineorganismen vroegtijdig op te sporen zodat ze kunnen worden uitgeroeid. Het laat eveneens toe op internationaal vlak te garanderen dat onze planten en plantaardige producten aan de wettelijke vereisten voldoen. Een aanzienlijk aantal monsternemingen, in het bijzonder bij de teelt van aardappelpootgoed, wordt door het FAVV aan de gewesten gedelegeerd.

Zaai geen zaden die je niet bestelde!

In verschillende Europese landen, maar ook in de Verenigde Staten en Canada, ontvingen particulieren ongevraagd zaadpakketjes uit China en andere, vooral Aziatische landen. Hierdoor was er mogelijks een gevaar voor het binnenbrengen van plantenplagen en -ziektes of kon zo’n pakketje invasieve planten of schadelijke stoffen bevatten.

Het importeren van zaaizaden in de Europese Unie is streng gereglementeerd met onder andere fytosanitaire certificaten en invoercontroles. Zo beschermen we ons tegen plantenplagen en -ziektes die schade kunnen toebrengen aan onze natuur, landbouw of tuinbouw.

Deze zakjes komen zonder de nodige garanties. Het FAVV heeft daarom een informatiecampagne opgestart met de uitdrukkelijk vraag om deze zaden niet te zaaien en ze in een dubbele gesloten verpakking bij het restafval te gooien, zodat deze op een correcte manier kunnen worden vernietigd. Tegelijkertijd werd gevraagd om foto’s van het pakket te nemen en deze informatie voor verder onderzoek naar het Meldpunt van het FAVV te sturen. Ook de controleurs van het FAVV en de douane schenken nu extra aandacht aan dit soort zendingen die ons land binnenkomen.

De bevindingen werden doorgegeven aan de Europese Commissie die daarvoor ook het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) heeft ingeschakeld. Er zijn tot nu toe geen aanwijzingen dat het om iets anders gaat dan een "brushing scam" waarbij mensen ongevraagd artikelen ontvangen van een verkoper die vervolgens valse reviews plaatst meer verkoop te genereren. Sommige online platformen hebben sindsdien hun regels inzake de beoordeling van verkopers gewijzigd en dit zou ertoe moeten leiden dat ongevraagde pakketten, zoals deze met ongewenste zaden, niet langer worden verzonden.