Activiteitenverslag 2021 van het FAVV - Dieren- en plantengezondheid

Dieren- en plantengezondheid

Laatst bijgewerkt op 16.06.2022

Het waken over de dieren- en plantengezondheid is een kernopdracht van het FAVV. Dit wordt georganiseerd op basis van vooraf gedefinieerde programma’s die kaderen in een globaal sanitair beleid.

Deze bewaking laat toe om op nationaal en internationaal vlak te garanderen dat onze dieren, planten, dierlijke en plantaardige producten aan de wettelijke voorschriften voldoen. Bovendien is dit voor België ook belangrijk in het kader van de intracommunautaire handel en de uitvoer naar derde landen.

Dierengezondheid

Het sanitaire beleid van het FAVV is erop gericht “de vrije” status voor dierziekten te behouden en het toepassingsgebied ervan uit te breiden. Het voorziet onder meer in onderzoek en systematische analyses in geval van abortus bij runderen en kleine herkauwers, een aangepaste wintercampagne bij runderen, bloedanalyses van runderen afkomstig uit landen die niet officieel vrij zijn van bepaalde ziekten bij hun binnenkomst in België en analyse en monitoring van nieuwe of opnieuw opkomende dierenziekten.

Het FAVV vertrouwt een belangrijk deel van het gezondheidstoezicht toe aan de gewestelijke organisaties voor diergezondheid ARSIA en DGZ (monitoring en diagnose van meldingsplichtige ziekten, gerichte bewaking van ziekten in het kader van officiële surveillance en uitroeiingprogramma’s, ondersteuning en bedrijfsbegeleiding in het kader van ziektebewaking, identificatie en registratie van dieren) alsook aan het Sciensano (nationaal referentielaboratorium in het kader van dierziekten en zoönosen, epidemiologisch onderzoek en risicoanalyse) en trekt hier jaarlijks meer dan €10 miljoen voor uit.

SARS-Cov-2 virus

Sinds de uitbraak van COVID-19 eind 2019 hebben zich verschillende gevallen van SARS-CoV-2-infectie (verantwoordelijk agens van COVID-19 bij de mens) voorgedaan bij dieren.

Het FAVV verleent logistieke steun en expertise aan de Risk Assessment Group-Covid Animals (RAG-CA) (PDF) die het heeft opgericht met een mandaat van de federale RAG. RAG-CA werkt nauw samen met het onafhankelijk Wetenschappelijk Comité dat in het FAVV is opgericht.

In België is sinds juni 2020 SARS-CoV-2 een aangifteplichtige ziekte. Er werd een epidemiologisch toezicht uitgevoerd dank zij een verplicht rapporteringssysteem van alle testresultaten uitgevoerd bij huisdieren en wilde dieren voor dit coronavirus. In 2021 werden 23 tests gemeld, waarvan slechts bij 3 dieren uit dierentuinen de besmetting werd bevestigd (twee nijlpaarden en een leeuw). In 2021 waren er geen bevestigingen dat huisdieren met de ziekte waren besmet.

In tegenstelling tot de mens zijn er wereldwijd weinig gevallen bij dieren gediagnosticeerd. De meeste infecties werden bij nertsen (familie van de marterachtigen, waarvan bekend is dat zij bijzonder gevoelig zijn voor dit virus) in nertsenhouderijen gediagnosticeerd.

Via een webpagina over het coronavirus houdt het FAVV regelmatig professionals en het grote publiek (dierenartsen, fokkers, eigenaars van gezelschapsdieren, laboratoria, dierentuinen,...) op de hoogte van de laatste wetenschappelijke data en aanbevelingen met betrekking tot SARS-CoV-2 bij dieren. Deze pagina bevat ook informatie over RAG-CA en de adviezen van het Wetenschappelijk Comité.

Het FAVV stuurt eveneens specifieke mededelingen met de meest recente informatie en aanbevelingen naar het doelpubliek. In 2021 werd in onze nieuwsbrief een stand van zaken over COVID-19 en gezelschapsdieren naar dierenartsen gestuurd en werden twee mededelingen rechtstreeks naar de verantwoordelijken van dierentuinen gestuurd. De aanleiding waren besmettingen bij dieren in dierentuinen in verschillende landen en de meest recente informatie over de vatbaarheid van wilde dieren voor het virus. Het FAVV beantwoordt ook vragen die professionelen en particulieren aan het FAVV stellen over dit onderwerp.

Bioveiligheid

België is sinds eind 2020 vrij van het Afrikaanse varkenspestvirus (AVP). Een heropflakkering van de ziekte is wel degelijk mogelijk aangezien besmet materiaal bijzonder lang infectieus kan blijven. Bovendien verslechtert de algemene situatie van AVP in het oosten van de EU en in veel derde landen. Een heropflakkering van AVP in ons land zou een gezondheids- en economische noodsituatie zijn voor de Belgische varkenssector. Het is dus belangrijk dat we waakzaam zijn en snel reageren.

Varkensbedrijven met een laag bioveiligheidsniveau lopen een hoger risico op de insleep van AVP. Een goede bioveiligheid is ook nodig om onze varkensbedrijven te beschermen tegen de insleep van andere ziekten alsook in de strijd tegen antibioticaresistentie. Een regelmatige evaluatie van de bioveiligheid op varkensbedrijven om zo hun niveau te handhaven of te verbeteren is van essentieel belang. Om dit te kunnen verwezenlijken is er sinds juni 2021 een bijkomende maatregel van kracht. Deze maatregel bepaalt dat de verantwoordelijke van een varkensbedrijf verplicht wordt om elk jaar (tussen de 10 en 14 maanden na de voorgaande risico-enquête) door zijn bedrijfsdierenarts een risico-enquête te laten uitvoeren met betrekking tot de insleep van aangifteplichtige varkensziekten. De eerste risico-enquête moest uitgevoerd worden vóór 1 oktober 2021. De risico-enquête is gebaseerd op de biocheck van de UGent, aangevuld met een aantal vragen over wettelijke verplichtingen. Voor de varkensbedrijven met 3 of minder varkens beperkt de risico-enquête zich tot deze wettelijke verplichtingen. Aan de hand van de bevindingen van de risico-enquête zal de verantwoordelijke van het varkensbedrijf samen met zijn bedrijfsdierenarts een actieplan moeten opstellen om de bioveiligheid op het bedrijf te optimaliseren. Deze gegevens worden gedeeld met het FAVV waardoor het gerichtere controles kan uitvoeren op de varkensbedrijven.

Om ervoor te zorgen dat de bedrijfsdierenarts de risico-enquête op een gebruiksvriendelijke, praktische en efficiënte manier kan uitvoeren, werd er een applicatie ontwikkeld. Deze applicatie wordt gefinancierd en aangeboden door het FAVV, in nauwe samenwerking met de erkende organisaties DGZ en ARSIA. De applicatie is zowel op de computer, tablet als smartphone beschikbaar.

Rundertuberculose

Invoeren van een nieuwe aanpak voor toezicht op rundertuberculose

Op 17 januari 2021 is een nieuw Koninklijk Besluit inzake bestrijding van tuberculose gepubliceerd. Dit koninklijk besluit legt het kader vast voor een nieuwe, innovatieve en nog steeds unieke aanpak in de strijd tegen rundertuberculose, een ziekte die overdraagbaar is op mensen. Deze aanpak is het resultaat van meer dan twee jaar diepgaande reaserch door een taskforce die bestaat uit het FAVV, de FOD Volksgezondheid, de landbouworganisaties, de veterinaire organisaties, Sciensano en de verenigingen ARSIA/DGZ. De taskforce is mede opgericht op basis van het advies 12-2016 (PDF) van het Wetenschappelijk Comité dat verschillende verbeterpistes voorstelde voor het Belgische monitoringsprogramma voor tuberculose. De nieuwe aanpak baseert zich op recente diagnosemethoden die de mogelijkheid vergroten om besmette dieren op te sporen en dus de strijd tegen deze zoönose verbeteren. Ze houdt ook rekening met de moderne landbouwmethoden en dus met de beperkingen in verband met het in bedwang houden van dieren. Deze aanpak is gebaseerd op serologische tests in plaats van tuberculinetests, waardoor een objectievere diagnose kan worden gesteld en de beperkingen in verband met het in bedwang houden van dieren kunnen worden verminderd.

Ook de opsporing van mogelijk verdachte letsels in slachthuizen is versterkt.

Eind 2020 werd hierover een webinar georganiseerd. In 2021 werden verschillende tools ontwikkeld voor dierenartsen en fokkers om deze nieuwe aanpak en de maatregelen die het FAVV neemt in geval van positieve resultaten, toe te lichten.

Er is bovendien een taskforce voor verdere opvolging opgericht, die de aanpak evalueert en verfijnt op basis van de resultaten van het eerste jaar van de implementatie en de evolutie van de Europese regelgeving. De balans van dit eerste jaar dat de nieuwe monitoringsaanpak voor rundertuberculose is geïmplementeerd, is over het algemeen bevredigend.

Bemoedigende resultaten

Naast een eerste uitbraak die in het kader van de "oude regeling" werd ontdekt, konden in 2021 vier andere uitbraken worden opgespoord: één van de uitbraken was een contactbeslag van een uitbraak in 2020, twee uitbraken werden ontdekt door de analyse van verdachte letsels in het slachthuis en één uitbraak werd ontdekt door serologische tests.

Dit toont aan dat de hele strijd tegen rundertuberculose wordt opgevoerd.

De vervanging van tuberculinetests door serologische tests heeft geleid tot een reële tijdsbesparing voor dierenartsen: één bezoek in plaats van twee voorheen. De betrokkenheid van de dierenartsen tijdens de bemonstering en de inspanningen van de regionale laboratoria (ARSIA/DGZ) voor een vlotte organisatie van de monsteranalyses verdienen lof.

Het aantal uitbraken van rundertuberculose blijft zeer gering en is onder controle, waardoor onze "vrije" status niet in het gedrang komt.

Plantengezondheid

Het FAVV voert jaarlijks analyses uit op planten, plantaardige producten, grond en andere materialen (houten verpakkingsmateriaal, paletten...) die drager kunnen zijn van plantenziekten en plagen. De monsternemingen worden verricht bij invoer, bij producenten, in opslagplaatsen, in verzendingscentra, in openbaar groen en in bossen. Meer informatie hierover kan u terugvinden op de pagina "Plantenziekten".

Dit toezicht heeft als doel uitbraken van quarantaineorganismen vroegtijdig op te sporen zodat ze kunnen worden uitgeroeid. Het laat eveneens toe op internationaal vlak te waarborgen dat onze planten en plantaardige producten aan de wettelijke vereisten voldoen. Een aanzienlijk aantal monsternemingen, in het bijzonder bij de teelt van aardappelpootgoed, wordt door het FAVV aan de gewesten gedelegeerd.

Naast het waken over de veiligheid van de voedselketen en de dierengezondheid, behoort ook het waken over de plantengezondheid tot de kernopdrachten van het FAVV. Het waken over de plantengezondheid bestaat uit het voorkomen van de insleep en van de verspreiding van plaagorganismen (= quarantaineorganismen) die schade kunnen aanbrengen aan onze land-, tuin- en bosbouwgewassen en aan de natuurlijke omgeving.

Door de mondialisering van de handel is de kans op insleep van dergelijke organismen sterk toegenomen. Onder meer door de klimaatverandering kunnen vreemde organismen zich steeds beter vestigen en overleven in ons land overleven en zo grote economische en ecologische schade aanrichten. Door preventieve maatregelen te nemen en een grondig toezicht te houden op het grondgebied, kunnen nieuwe plaagorganismen snel opgespoord worden. Een snelle opsporing vergroot immers de kans op uitroeiing en voorkomt de hoge kost van bestrijdingsmaatregelen.

De samenwerking met de Gewesten is belangrijk. Daarom sloten de Ministers van Landbouw van de federale overheid en van de gewesten in 2021 een samenwerkingsakkoord over de toepassing van beschermende maatregelen tegen plaagorganismen bij planten. In dit samenwerkingsakkoord wordt een taakverdeling afgesproken tussen het FAVV en de bevoegde diensten van de Gewesten met als doel een efficiënt toezicht uit te voeren bij professionele operatoren en om een zo efficiënt en eenvoudig mogelijke dienstverlening naar de sector te verzekeren.

In 2021 werd ook het Beware & Note-platform (https://waarnemingen.be/species/Q-organismen/) gelanceerd, dat het FAVV heeft ondersteund en waaraan het heeft meegewerkt. Op dit platform is informatie over belangrijke quarantaineorganismen beschikbaar en kan iedereen eenvoudige waarnemingen melden. Alle waarnemingen worden eerst verder onderzocht op hun juistheid, waarna het FAVV de nodige maatregelen neemt. Het FAVV kan rekenen op meer dan 100.000 geïnteresseerde burgers, tuin- en natuurliefhebbers en professionelen om te helpen een voortdurend toezicht op het grondgebied uit te voeren en zo de plantengezondheid te beschermen. Zo wordt crowdsourcing als innovatief controlemiddel door het FAVV gebruikt.